به گزارش پرشین خودرو به نقل از ایرنا، یکی از بحث‌برانگیزترین مسائل موجود در حوزه انرژی مسئله قیمت انرژی است. کارشناسان بسیاری بر این باورند که قیمت انرژی در ایران نسبت به اکثر نقاط جهان پایین‌تر بوده و این امر یکی از دلایل اصلی وضعیت نامناسب مصرف انرژی در کشور است.
این گروه از کارشناسان معتقدند یکی از مشکلات اقتصاد در ایران یارانه هنگفتی است که هر سال به مصرف انرژی اختصاص می‌یابد. اما در طرف دیگر عده‌ای از کارشناسان و عمده مردم معتقدند با سطح فعلی درآمدها و وضعیت کنونی اقتصاد آزادسازی قیمت انرژی امری غیرممکن و غیرعقلانی است و باعث ایجاد فشار زیادی بر مردم خواهد شد. در نگاه اول استدلال هر دو گروه قانع‌کننده‌ به نظر می‌رسد.
برای بررسی این مساله ابتدا باید با تعریف یارانه انرژی آشنا شد. یارانه انرژی در ادبیات کارشناسی انرژی عبارت است از تفاوت قیمت صادراتی انرژی و قیمت فروش انرژی در داخل کشور. به عبارت دیگر یارانه انرژی به معنای عدم النفعی است که کشور از فروش داخلی انرژی به جای صادرات آن متحمل خواهد شد.
همانطور که مشخص است میزان یارانه انرژی تا حد بسیار زیادی به قیمت ارز وابسته است. این مساله برای کشوری مثل ایران که در سال‌های گذشته نوسانات زیاد و شدیدی را در نرخ ارز تجربه کرده، یک نکته منفی به شمار می‌رود. بنابراین انتقادات مطرح شده به آزادسازی قیمت انرژی کاملا قابل تامل است و کسانی که پیشنهاد آزادسازی قیمت را مطرح می‌کنند باید برای اجرایی شدن آن نیز ساز و کار مناسبی پیشنهاد دهند.
از سوی دیگر، یکی از اصلی‌ترین دلایلی که برای آزادسازی قیمت انرژی بیان می‌شود جلوگیری از هدر رفت انرژی و بهره‌وری مصرف انرژی در داخل کشور است. کارشناسان معتقدند تا زمانی که قیمت‌های انرژی برای مصرف‌کننده ملموس نباشد، نمی‌توان انتظار مصرف بهینه و کاهش تلفات انرژی داشت.
به نظر می‌رسد برای حل این مشکل حداقل در بخش خانگی راهکار دیگری به جز آزادسازی قیمت وجود داشته باشد. این شاخص عبارت است از سهم هزینه انرژی از مجموع هزینه‌های خانوار (قیمت نسبی). به عنوان مثال برای بررسی تعرفه انرژی بخش خانگی می‌توان میانگین سهم هزینه انرژی خانوار از کل هزینه‌های موجود برای آن خانوار را محاسبه کرد و با کشورهای پیشرو در زمینه بهره‌وری انرژی مقایسه کرد.
با این مقایسه می‌توان فهمید که هزینه انرژی برای یک خانواده در ایران در مقایسه با سایر کشورها چقدر ملموس است. به عبارت دیگر یک خانواده در ایران برای کاهش مصرف انرژی خود چه میزان انگیزه دارد.
گزارش ها نشان می دهد سهم هزینه انرژی خانه از هزینه‌های خانوار در آمریکا برابر سه درصد (منبع: اداره اطلاعات انرژی آمریکا)، در آلمان برابر 6 درصد (منبع: دفتر آمار فدرال آلمان) و در انگلیس برابر چهار درصد (منبع: دفتر بازار برق و گاز انگلیس) است.
به دلیل ضعف آماری موجود در کشور این عدد در ایران به صورت رسمی و دقیق وجود نداشت (یا نگارنده در یافتن آن موفق نبود)؛ اما به گفته هوشنگ فلاحتیان، معاون کنونی وزیر نفت و معاون سابق وزیر نیرو در امور برق و انرژی این عدد برابر 1.3 درصد از هزینه‌های خانوار را شامل می‌شود. در نتیجه مشخص است که سهم هزینه‌های انرژی خانه در ایران نسبت به سایر کشورهای پیشرو در بهره‌وری انرژی پایین‌تر است.

اما باید دید با آزادسازی قیمت انرژی در ایران این عدد به چند خواهد رسید. اگر قیمت صادراتی گاز برابر 20 سنت بر مترمکعب و قیمت صادراتی برق 10 سنت بر کیلووات ساعت در نظر گرفته شوند، با در نظر گرفتن نرخ ارز به میزان 10 هزار تومان، قیمت گاز برابر 2 هزار تومان بر متر مکعب و قیمت برق نیز برابر یک هزار تومان بر کیلووات ساعت می شود. یعنی قیمت گاز تقریبا 14 برابر و قیمت برق تقریبا 11 برابر خواهد شد.
بدین ترتیب، به طور میانگین هزینه‌های انرژی خانه 12 تا 13 برابر خواهد شد. اگر سهم هزینه انرژی از هزینه‌های خانوار در حالت فعلی 1.5 درصد در نظر گرفته شود، با آزاد سازی هزینه‌های انرژی سهم هزینه‌های انرژی از هزینه‌های خانوار نزدیک به 20 درصد خواهد شد. در خانوارهای کم‌درآمد این عدد به مراتب بیشتر خواهد شد. این در حالی است که این عدد برای کشور آلمان که گران‌ترین انرژی را در اختیار دارد 6 درصد است.
بنابراین برای تجویز راهکار باید همه جوانب را در نظر گرفت. حتی اگر قرار است قیمت‌های انرژی آزاد شوند، باید به گونه‌ای باشد که مردم بویژه اقشار کم‌درآمدتر، فشار زیاد و ناگهانی را تحمل نکنند.
به نظر می‌رسد برای مدیریت مصرف انرژی از طریق قیمت، اولین و در دسترس‌ترین قدم، ملموس کردن هزینه انرژی برای خانوار است. با بررسی قیمت انرژی کشورهای مطرح در زمینه بهره‌وری انرژی که در این گزارش انجام شد، مشخص می‌شود که انرژی با سهمی بین سه تا هفت درصد از درآمدهای خانوار نیز می‌تواند قابل لمس باشد.
همچنین برای افزایش قیمت انرژی می‌توان به جای آزادسازی قیمت انرژی از روش‌های هوشمندانه‌تری چون قیمت‌گذاری پلکانی (IBT) استفاده کرد. با این روش علاوه بر اینکه پرمصرف‌ها جریمه خواهند شد، یارانه انرژی پرداختی به اقشار کم‌درآمد که عموما کم‌مصرف نیز هستند نیز از محل جریمه پرمصرف‌ها پرداخت خواهد شد.